Jasieński Stanisław Maksymilian (1853–1929), aktor, dekorator teatrów. Ur. 26 XI w Sokołowie koło Radomia. Po ukończeniu gimnazjum wstąpił do Warszawskiej Szkoły Sztuk Pięknych, gdzie miał studiować malarstwo pod kierunkiem Wojciecha Gersona. W l. 1868–9 występował w wędrownym zespole, najprawdopodobniej Aleksandra Carmantranda, grającym w tym czasie w Kielcach, Włocławku i Łowiczu. W r. 1873 zaangażował się do teatru lubelskiego pod dyrekcją Anastazego Trapszy. W r. 1873 był w wędrownym zespole Pawła Ratajewicza w Radomiu, w r. 1874 występował w teatrzyku ogródkowym «Eldorado» u Józefa Teksla w Warszawie, w r. 1876 w Teatrze Skarbkowskim we Lwowie, pod dyrekcją Stanisława Dobrzańskiego, oraz w Poznaniu i Warszawie. W r. 1877 J. znowu występował w Warszawie, w ogródkowych teatrzykach «Eldorado» pod dyrekcją Józefa Teksla oraz «Belle Vue» Karola Doroszyńskiego. W l. 1878–9 pracował w teatrze krakowskim. W tym samym czasie studiował pejzaż u Leona Wyczółkowskiego oraz próbował sił w zakresie malarstwa teatralnego. Jak głosi tradycja, kurtynę jego pędzla pochwalił Matejko. Od r. 1879 datuje się zwrot w karierze życiowej J-ego. Porzucił scenę, aby odtąd poświęcić się wyłącznie pracy malarza teatralnego. Wyjechał na studia do Monachium, a następnie do Paryża, gdzie uczył się malarstwa scenicznego u dekoratora opery paryskiej Lavastre’a. Wtedy też zetknął się z Józefem Chełmońskim. Przechowała się wiadomość, że współdziałał z malarzem przy krajobrazie w Czwórce koni. Ponadto zwiedził Berlin i Wiedeń. Po powrocie do kraju w r. 1883 zaangażowany został za prezesury gen. Palicyna do Warszawskich Teatrów Rządowych na stanowisko kierownika działu techniczno-dekoracyjnego. W r. 1898, na zaproszenie Zarządu Miejskiego m. Lwowa, przeniósł się do tego miasta, gdzie powierzono mu malowanie dekoracji dla nowo budującego się teatru. W l. 1898–1908 przygotował ok. 25000 m2 dekoracji typowych, tj. mogących służyć dla rozmaitych utworów. W ten sposób J. uniemożliwił na długie lata wszelkie próby poszukiwań w tym zakresie. Uczynił to zresztą wzorując się na teatrach Wiednia, Paryża i Berlina. Przy teatrze lwowskim założył J. szkołę dekoratorską, w której pod jego kierunkiem pracowali malarze: Polityński, Setkowicz i in. W r. 1900 po złożeniu egzaminu z technicznych «kunsztów teatralnych» otrzymał J. tytuł inspektora teatru. Pomocnikami jego byli: A. Rudiuk, K. Balk, F. Wygrzywalski i wreszcie Wincenty Drabik. Pracowali oni z J-m we Lwowie do r. 1908. W t. r., po powrocie do Warszawy, znowu objął J. stanowisko kierownika działu techniczno-dekoracyjnego w Teatrach Rządowych oraz założył w gmachu Teatru Wielkiego dekoratornię obsługującą operę, dramat i komedię. Przetrwała ona do r. 1917, tj. do czasu przejęcia teatrów przez Zarząd m. Warszawy. Dn. 1 IX 1922 r. przeszedł J. na emeryturę po blisko 50-cioletniej pracy dla teatru.
Najciekawszymi jego pracami były dekoracje do utworów: „Noc Świętojańska” A. Staszczyka (1884), „Pocałunek” T. Banville’a (1889), „Goplana” W. Żeleńskiego (1899), „Nikt mnie nie zna” A. Fredry (1896), „Walkirie” R. Wagnera (1903), „Aida” G. Verdiego (1908), „Panna Fifi” A. Szyfmana (1909), „Madame Butterfly” G. Pucciniego (1909), „Szecherezada” N. Rimski-Korsakowa (1913), „Uczeń diabła” G. B. Shawa (1914), „Królewski jedynak” L. Rydla (1914), „Orlę” E. Rostanda (1915), „Noc listopadowa” S. Wyspiańskiego (1915), „Ostatni z Jagiellonów” L. Rydla, i wiele innych. J. projektował, a wykonali W. Drabik i J. Galewski dekoracje do oper „Dziewczę Zachodu” G. Pucciniego (1911), „Mazepa” P. Czajkowskiego (1912), „Magae” H. Wieniawskiego (1912) i szeregu innych.
J. był dekoratorem mało oryginalnym, typowym przedstawicielem ogólnie panującego w drugiej poł. XIX stulecia kierunku «dekoracji uniwersalnych», które mogły być stosowane prawie do każdego utworu scenicznego, jeśli tylko choć w części spełniały postulaty autora wobec malarza teatralnego. W pierwszej części swej działalności J. nie liczył się – podobnie zresztą jak i wiedeńscy czy paryscy malarze teatralni tego okresu – z treścią utworu, dla którego przeznaczono dekorację. Komponował je wg własnych pomysłów, czasem tylko porozumiewając się z reżyserem. Pewną zmianę w tym zakresie wprowadził dopiero okres pracy J-ego w teatrze lwowskim za dyrekcji T. Pawlikowskiego (1900–6). Pawlikowski bowiem w dokładnym i szczegółowym opracowywaniu wystawianych sztuk zwracał również dużą uwagę na scenografię, co pociągało za sobą konieczność bliskiej współpracy z dekoratorem. Świadczy o tym ilość dekoracji wykonywanych przez J-ego na osobne zamówienie Pawlikowskiego. Owa współpraca reżysera i dekoratora, jaką reprezentowali Pawlikowski i J., była prawie zupełną nowością na scenach polskich, a jej dodatnie rezultaty znalazły odbicie w recenzjach teatralnych w prasie lwowskiej tego okresu. J. posiadał znakomicie opanowaną znajomość techniki malarstwa scenicznego. Wnętrza wykańczał z niezwykłą dokładnością, a krajobrazów jego pędzla nie powstydziłby się malarz sztalugowy. Choć J. niechętnie podejmował nowe próby rozwiązań plastycznych w zakresie dekoracji – z konieczności im się poddawał. Może dlatego nie lubił ani F. Siedleckiego, ani W. Drabika, którego sam «odkrył» w pracowni E. Wierciaka w Krakowie. Największą zasługą J-ego było techniczne uporządkowanie sceny polskiej. Uczniami jego oprócz Drabika byli A. Rudiuk, Z. Balk, F. Wygrzywalski, J. Spiziar i S. Śliwiński. J. zmarł w Warszawie 26 XI 1929 r.
Bogusławski W., Aktorzy warszawscy, W. 1962; Lorentowicz J., Dekoracje teatralne, „Życie Teatru” 1924; Pajączkowski F., Teatr Lwowski pod dyrekcją Tadeusza Pawlikowskiego, Kr. 1961; Rulikowski M., Teatr Warszawski od czasów Osińskiego, 1825–1915 [b. d.]. (praca po raz pierwszy publikowana w „Scenie Polskiej” 1937); – Grzymała Siedlecki A., Świat aktorski moich czasów, W. 1957; – Nekrolog, „Scena Polska” 1929 nr 23; – Zakł. Hist. i Teorii Teatru Inst. Sztuki PAN: Galewski J., Pamiętniki (rkp.); Materiały z Muzeum Teatralnego w Warszawie.
Barbara Król-Kaczorowska